تالاب بین المللی شادگان

تالاب شادگان در سال‪ ۱۳۵۴‬از بین بیش از یکهزار و‪ ۳۰۰‬تالاب ثبت شده در فهرست کنوانسیون حفاظت از تالابها موسوم به رامسر در ژنو ، عنوان ششمین تالاب بین‌المللی را به خود اختصاص داد.
این تالاب بیش از‪ ۴۰۰‬هزار هکتار وسعت دارد که حدود‪ ۲۹۶‬هزار هکتار آن به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده است.
یکی از شگفتیهای تالاب شادگان، داشتن همزمان آب شور، شیرین و لب شور است، که این ویژگی تنوع زیستی بی‌نظیری را موجب شده است. تالاب شادگان، مرکز تکثیر طبیعی بزرگی است که علاوه بر ماهیان تالاب، ماهیهای رودخانه‌های بهمن شیر، کارون و جراحی نیز از آن به عنوان مکان مناسبی برای تخم ریزی استفاده می‌کنند تاکنون‪ ۱۵۴‬نوع پرنده از‪ ۳۸‬خانواده در این تالاب شناسایی شده و بُعد اکوتوریستی تالاب نیز به علت شمار قابل توجه پرندگان مهاجر آن، از اهمیت شایانی برخوردار است.
تالاب شادگان دارای حدود‪ ۱۶‬میلیون تن پوشش گیاهی است که گونه‌های چولان ، لویی، نیلوفرآبی، سوروف و گز عمده‌ترین آنهاست. در بعد اقتصادی نیز این تالاب حایز اهمیت است زیرا هم اکنون سرانه استحصال ماهی از تالاب شادگان‪ ۱۵‬هزار تن است پوشش گیاهی متنوع این تالاب همچنین موجب رونق صنایع دستی در منطقه شده است که بخشی از صادرات غیرنفتی استان را تامین می‌کند. اما دیر زمانی است ورود مواد آلوده و سمی به داخل تالاب، طراوت و شادابی آن را نشانه رفته و می‌رود تا نشاط و سرزندگی را از چهره آن بگیرد. واقعیت این است که حیات تالاب بین‌المللی شادگان در سالهای اخیر با تهدیدهای بسیاری مواجه بوده است. علاوه بر خشکسالی، عواملی نظیر سدسازی در بالا دست تالاب، توسعه فاضلابهای شهری ، کشاورزی و صنعتی، اجرای طرحهای عمرانی، تخریب پوشش گیاهی توسط ساکنان منطقه با هدف توسعه کشاورزی و احداث شبکه‌های آبیاری و زهکشی از جمله این تهدیدهاست. هم اکنون نام تالاب شادگان به علت آسیبهای زیاد وارده به آن در فهرست تالابهای در معرض نابودی جهان قرار گرفته است  
وضعیت تالاب شادگان که بزرگ ترین تالاب ایران و دوازدهمین تالاب بزرگ دنیا است، هرروز بحرانی تر می شود و به رغم در معرض خطر قرار گرفتن تالاب در اثر آلودگی های مختلف و به ویژه ورود ضایعات کارخانه کشت و صنعت نیشکر، اقدام جدی برای حفاظت از آن صورت نگرفته است. تالاب شادگان بیش از چهارصد هزار هکتار وسعت دارد و در بین شهر های شادگان و آبادان در استان خوزستان قرار دارد. این تالاب از جنوب به خور موسی و خلیج فارس، از شمال به اهواز، از غرب به رودخانه کارون و از مشرق به خور موسی محدود می شود. حدود سیصد هزار هکتار از وسعت تالاب شادگان از ارزش اکولوژیک خاصی برخوردار است. این تالاب جزء ۲۲ تالاب عضو کنوانسیون رامسر است و به دلیل پوشش گیاهی، وجود پرندگان، آبزیان، پستانداران و… اهمیت ویژه ای دارد.
بر اساس نتایج حاصله از دوره ی آماری ۳۰ (۱۳۶۴-۱۳۳۵) منتشر شده از سوی هواشناسی استان خوزستان ، منطقه شادگان دارای اقلیم بیابانی گرم و مر طوب می باشد با زمستانهای معتدل وتابستانهای بسیار گرم ، معمولا حرارت هوای منطقه از اسفند ماه روبه گرمی می رود. حداکثر درجه حرارت هوا ۵۴ درجه سانتی گراد در تیر ماه و حداقل ۸/۸- درجه سانتی گراد در آبان ماه به ثبت رسیده است. دمای متوسط آن ۲۳ درجه سانتی گراد است.کل بارند گی سالانه۵۶/۷ میلیمتر می باشد. متوسط روزهای یخبندان سالیانه ۵/۱ است که در طی دوره سی ساله ۴۹ روز گزارش شده است. میزان رطوبت نسبی در ماههای خشک سال کمتر از ۳۰در صد و در ماههای مرطوب به بیش از ۷۰درصد میرسد.
● پوشش گیاهی تالاب شادگان:
پوشش گیاهی (ماکروفیت) تالاب تابع وضعیت خاک آن منطقه می باشد. بر اساس مطالعات انجام شده تولید سالانه گیاهی تالاب بالغ بر ۱/۶۲۹/۳۵۷ تن ماده خشک گیاهی می باشد که وجود اجتماعات عظیم زیستی آبزیان، پرندگان، احشام موید بر این واقعیت است . براساس همین مطالعات در تالاب شادگان مجموعا۷۴ گونه گیاه آوندی مربوط به ۲۹ خانواده با ۴۷ گونه از دولپه ای می باشد.از مجموع گونه های گیاهی خانواده اسفناجیان با ۱۳ گونه ۱۸ در صد کل گونه و تیره گندمیان با۱۲ گونه۱۶/۴ در صد کل گونه ها، از غنای گونه ای بهتری برخوردار است. دو گونه گیاهی لویی و چولان از گونه های غالب گیاهی تالاب محسوب می شود که در قسمت های نسبتا عمیق تالاب گسترش یافته است.
● جانوران تالاب شادگان :
بررسی های انجام شده توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان و مرکز تحقیقات شیلات استان خوزستان نشان می دهد که حداقل ۲۰۰ گونه از حیات وحش شامل پرندگان، دوزیستان، خزندگان، پستانداران که بصورت موقت یا دایم در تالاب شادگان زندگی می کنند.دوزیستان شامل دو گونه قورباغه ، وزغ که در تالاب شناسایی شده است.
لاک پشت خزر، لاک پشت سه چنگالی فراتی و مارها با سه گونه
● پرندگان از مهمترین جانوران تالاب شادگان پس از ما هیان می باشند از ۴۹۵ گونه پرندگان شناسای شده در کشور ۱۵۴ آن در تالاب شادگان وجود دارد که مهمترین آنها در جدول ذکر شده اند.
چنگر،اردک مرمری، تنجه، خوتکا، آبچلیک تالابی، انواع کاکائی، سار خروس کولی، دیدومک، فلامینگو، غاز خاکستری، سنفر تالابی، حواصیل زرد واز پرندگان نادر در تالاب شادگان می توان به، اردک مرمری، اردک سر سفید، گیلانشاه خالدار احتمالا عروس غاز و انواع پرندگان شکاری اشاره کرد.
● ماهیان تالاب شادگان :
در تالاب شادگان حدود۳۶ گونه آنها ماهیان غضروفی و بقیه ماهیان استخوانی هستند. از همین تعداد حدود۱۷ گونه خاص آب شیرین و یک گونه مهاجر (صبوری) میباشد.
اسم ماهیان تالاب به شرح زیر ذیل می باشد
شیریت، بنی، کپور آینه ای، لب پهن، برزم، کپور معمولی، کتان، کپور رنگی، حمری، آمور، شلج، کپور سرگنده، مار ماهی، گربه ماهی، بیاح، بوشلمبو و بو شلمبو
● ارتباط مردم منطقه با تالاب شادگان :
زندگی اجتماعی مردم شادگان و حاشیه نشینان تالاب به گونه ی وابسته که مرگ تالاب ، مرگ آنها را به دنبال خواهد داشت. این موضوع حفاظت از تالابها را ضروری وتجهیزات و امکانات کار آمدتری را طلب می کند.
عمده ترین فعالیت اقتصادی در روستاهای شهرستان شادگان نخلداری است. بالا ترین سطح کشت محصولات زراعی سالانه به گندم آبی اختصاص دارد، علاوه بر گندم ، جو آبی، صیفی وجالیز به طور محدود در اراضی حاشیه هور دورق – شلتوک نیز کشت می شود. یکی دیگر از فعالیت های اقتصادی در شهرستان شادگان ، ماهیگیری وشکار پرندگان می باشد که در تامین درآمد و مایحتاج غذایی جمعیت روستای ساکن حاشیه هور نقش مهمی ایفا مینماید. با وجود هور دورق، پرورش گاومیش در روستاهای منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است. جریان دایمی رودخانه جراحی وطغیانهای رودخانه کارون بویژه در سالهای پر آب و همچنین مکانیسم دایمی جزر ومد آب دریا (در خلیج فارس) موجب آن می شود که هور شادگان و نهر های منطقه مورد مطالعه تقریبا همیشه بعنوان منبع و ذخیره ی غنی برای زیست آبزیان و پرندکان آبزی باشد. صنایع این شهر محدود به چند هنر دستی از قبیل عبا بافی ، جاجیم، گلیم بافی و نمد مالی که از زمان قدیم دراین شهر رواج داشته است میباشد.همچنین روستاییان این منطقه از نی های موجود در تالاب جهت ساختن خانه ها، حصیر بافی وانواع سبد استفاده مینمایند

تالاب شادگان به عنوان یک تالاب فصلی آب شور برای حفاظت نسل پرندگان بومی و مهاجر بسیار حایز اهمیت بوده و مکان مناسبی برای نوشیدن آب، تغذیه، پناهگاه و زیستگاه پرندگان مهاجر عبوری به شمار می‌رود و بدون آن حیات پرندگان به مخاطره می‌افتد. در استان خوزستان حدود ۱۹ تالاب با مساحت بالغ بر یک میلیون هکتار وجود دارد که هورالعظیم، منصوره کوچک، منصوره بزرگ، گرگر، بام دژ، سلامات (فصلی)، ام دوبس (فصلی)، میانگران، شیمبار، بندون (آب بندران) مزرعه، برمه شور، شیلات الجزایر ، شیلات یعقوب ، بوفل، حیال، ضحعین و سه گور از جمله ۱۸ تالاب این استان به شمار می‌رود. مساحت کل تالاب ۵۳۷ و ۷۰۰ هکتار و ارتفاع آن از سطح دریا بین صفر تا ۱۵ متر متغییر است.
تالاب متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران است و با نام پناهگاه حیات وحش شادگان در مدیریت سازمان محیط زیست است.
از ۵۳۷ هزار و ۷۰۰ هکتار تالاب مذکور ۲۹ هزار و ۶۰۰ هکتار آن بر اساس مصوبه شماره ۴۱ مورخ ۲۲/۹/۱۳۵۱ شورای عالی محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین گردیده و در زمره مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به حساب می‌آید و مابقی تالاب تنها به عنوان تالاب بین المللی ثبت شده است. باید اشاره کرد که بهترین گونه ها در میان پرندگان ایران را پرندگان متکی به تالابها تشکیل می‌دهند. تالابها به عنوان اکوسیستم های غنی و منحصر به فرد می‌توانند در برنامه‌های راهبردی اقتصادی و اجتماعی منطقه نقش تعیین کننده‌ای داشته باشد.از مجموعه ۴۵۰ گونه پرنده، حدود ۱۵۱ گونه آن حدود ۳۰ درصد گونه پرندگان در این تالاب هستند، از پرندگان موجود این تالاب ، ۴۸ گونه پرنده از خانواده آب چلکیان، کاکائیان، سلیمیان، شاهینیان، حواصیلیان، لکلکیان، فلامینگوها، کلاغیان و غیره هستند. مفید بودن این تالاب بیشتر بر اهمیت آن می‌افزاید چون تالاب شادگان با برخورداری از پهنه وسیعی در دشت جنوب خوزستان و داشتن ارتباط با دریا و رودخانه‌های مجاور علاوه بر کنترل سیلابها و طغیانهای ناشی از رودخانه‌ها و ارزش زیستگاهی می‌تواند برای منطقه خوزستان مفید باشد و همچنین از نظر تنظیم هیدرولوژی منطقه، پالایش آلاینده‌ها ، پوشش گیاهی و نحوه زیست حائز اهمیت است.
{این مطلب از نوشته سید محمدعلی فقیه برداشت گردیده است}